ZAZALAR
Britanya Zaza Derneği Kurucu üyesi Memet AŞKIN ZAZALAR'ı Yazdı:
Türkiye'de Anadolu'da Zazalar, Kürt, Türkmen gibi halklarla sürekli büyük bir kültürel etkileşim içinde olmuşlardır.
Zazalar Türkiye Cumhuriyeti devletinin doğu ve güney doğu bölgesi sınırları içerisinde yer alan, Zaza coğrafyası olarak bilinen bölgenin kadim halkıdırlar. Zazalar 8-10 milyonluk nüfusları ve Türkiye de en çok konuşulan diler açısından 3. büyükdil olan Zazaca ile Türkiye Cumhuriyetinin 3. büyük etnisitesidirler. Zazalar kendilerine özgü; dili ,tarihi, coğrafyası, kültürü, folkloru, edebiyatı, yaşam tarzı, inançları, gelenek ve görenekleri olan Anadolunun kadim halklarından biridirler.
Yine tarihin kaydettiği gibi Zazaların antik çağdan beri Anadolu ile Hazar denizinin güney etekleri ile Elbruz sıra dağlarının kuzey etkelerinde meskun oldukları; Part ve Sasani imparatorlukları ile Büveyoğuları hanedanlığının ana unsuru ve yönetici elitleri olması sebebiyle Anadolu dan Deylem’e Deylem’dende Anadolu’ya farklı tarihlerde ve birçok göç hareketleri ile gidip geldikleri bilinmektedir. Yine yukarıda sözünü ettiğimiz bu üç Zaza devletinin ana unsuru ve yöneticileri olarak; İran, Irak, Yemen ve Kafkasya gibi coğrafyalarda da Zaza kolonilerinin varlığını birçok tarihi vesika ve belge kaydetmektedir.
Günümüzde ise Zazalar ağırlıklı olarak Zaza coğrafyasını oluşturan: Diyarbakır, Bingöl, Elazığ, Erzincan, Tunceli (Désım) Gerger ve Siverek’te nüfusun ezici çoğunluğunu oluştururken. Zaza coğrafyasına komşu şehir ve kasabalardan; Bitlis, Batman, Muş, Erzurum, Sivas, Siirt, Gümüşhane ve Bayburt gibi şehirlerde de önemli Zaza nüfusun varlığı varken. Türkiye’nin Batı ve Güney ilerinde de önemli Zaza nüfüsu yaşamaktadır., Sadece İstanbul da 2 milyon Zaza’nın yaşadığı tahmin edilmektedir. 1960’lı yıllarda Türkiye’den Avrupa’ya başlayan işçi göçü ile birlikte, Avrupa’da da günümüzde 1 milyona yakın Zaza’nın yaşadığı tahmin edilmektedir.
Zazaların dili Zazaca olmakla birlikte, Zazalar arasında çift dillilik veya çok dillilik göze çarpmaktadır. Yaşadıkları veya göç ettikleri coğrafyanın siyasi ve demografik koşullarına göre Kürtçe , Türkçe ve Arapça, gibi diller de konuşulur. Zazaca, dil bilimi bakımından Hint-Avrupa dil ailesine mensup İran dillerinin Kuzeybatı İran koluna bağlı bir dildir.
Zazaların dini ağırlıklı olarak İslâm'dır. Mezhep yoğunluğu ise Sünnilik (Hanefi ve Şafii) ve Alevilik'tir.
Sünni Zazalar daha çok Bingöl, (Solhan, Bingöl Merkez, Genç), Elâzığ (Arıcak, Sivrice, Maden, Palu), Şanlıurfa (Siverek), Adıyaman (Gerger), Diyarbakır (Çermik, Çüngüş, Hani,Eğil,Lice,Kulp,Ergani), Bitlis (Mutki), Aksaray (yer yer) gibi il ve ilçelere yayılmış durumdadırlar.
Alevi Zazalar daha çok Tunceli (tüm ilçeler, Çemişgezek'te az bulunur), Sivas (Zara, İmranlı), Tokat (Almus, Zile), Erzincan (Merkez, Kemah, Çayırlı, Üzümlü, Tercan), Muş (Varto), Bingöl (Yayladere, Bingöl Merkez, Adaklı , Kiğı, Yedisu), Erzurum (Hınıs, Tekman, Çat, Aşkale), Gümüşhane (Şiran) ve Kars'ta ise yer yer ikâmet etmektedirler.
Zazalar; Kürtler, Talışlar, Beluciler, Farslar, Gilanlıla Osetler, Afganlar/Peştunlar Lorestanlılar, Mazenderanlılar, Tacikler ve diğer İrani halklarla dil ve kültür bağlamında birçok ortak özellik paylaşırlar. Tüm bu İrani halkların dilleri birbiriyle akrabadır ve yüzlerce ortak kelime barındırırlar. Kelime kökleri büyük oranda aynıdır, renklerin, sayıların, bitkilerin adlandırılmasında benzer ortak kelimeler kullanılır.
Kılık-kıyafet, halk masalları, gelenek-görenekler , dini inançlar, bayramlar pek çok noktada ortak özellikler taşır. Zazalar bütün İrani halklarda olduğu gibi irili ufaklı çok sayıda aşiretlere bölünmüşlerdir fakat günümüzde aşiret yapısı ve kuralları hemen hemen yok olmuş diyebiliriz. Zazalar tarihsel olarak kırsal ve feodal bir hayat sürmüşler, tarım ve hayvancılıkla uğraşmışlardır. Anadolu'da Zazalar, Kurmanç, Türkmen gibi halklarla sürekli büyük bir kültürel etkileşim içinde olmuşlardır.
Elazığ, Tunceli taraflarında bazı köylerde kadınlar şalvar, başlarında leçeg veya puşi, bellerine şal veya kuşak giyerler. Erkekler de takım şalvar, başlarına köşeli şapka, puşi veya desmal giyer ve bellerine de kuşak bağlarlar. Bingöl bölgesinde ise erkekler külah genelde dini inanç amaçlı olarak kullanılmakta, kadınlar ise çarşaf ve şalvar gitmektedir.
Başlıca halk dansları; Qeraçor, Devzer, Çepki, Fadiki, Wışke, Kılaçep ve Bingöl geneli kartal oyunu gibi düğün oyunlarıdır. Başlıca yemekler: Babıko, bıcık, zervet, Keşkaw, helisa,malez, patila, pêsara, şir, bıcıka qatqatın, çhebelek, dogma, serun, totur aw, mawsta, çırvila gibi genelde hamur ürünü yemeklerdir.
Zaza FC London (Londra Zaza Futbol Külübü) Futbol takımı
Zaza kent Bingöl